چکیده:
مقدمه:وجود یافته های غیرطبیعی در کلیشه هایMRI افراد مبتلا به میگرن گزارش شده است. طی این مطالعه شیوع اینیافته ها در بیماران مبتلا به میگرن با گروه کنترل شاهد مقایسه شده است.
بیماران و روشها:با روندی آینده نگر، 76 نفر از بیماران مبتلا به میگرن با 76 فرد سالم همسان شده از نظر سن و جنس از نظر یافته هایMRI مغزی مقایسه شدند. ارزیابی کلیشه هایMRI توسط یک رادیولوژیست ناآگاه به گروه مورد مطالعه انجام پذیرفت. داده های مورد بررسی شامل یافتهی غیرطبیعی، محل یافتهی غیرطبیعی و بررسی ارتباط آنها با وجود اورا، فرکانس حملات و طول مدت بیماری بود.
نتایج:شیوعیافته های غیرطبیعیMRI در مبتلایان به میگرن به طور معنی داری بیشتر از گروه شاهد بود (22 نفر درمقابل 2 نفر؛ p<0.001). در گروه مبتلا به میگرن، ضایعه سوپراتنتوریال در 15 کلیشه (%2/68)، ضایعه پری ونتریکولار در 6 کلیشه (%3/27) ضایعه اینفراتنتوریال در 3 کلیشه (%6/13) از کلیشه ها مشاهده شد؛ در دو نفر از افراد سالم درگروه شاهد نیز ضایعه سوپراتنتوریال مشاهده شد. وجود اورا، فرکانس بالاتر حملات و طول مدت بیشتر بیماری با افزایش شیوع اینیافته ها در مبتلایان به میگرن همراه نبود (به ترتیبp=0.264، p=0.552 و p=0.080).
نتیجه گیری: شیوع قابل توجهی از یافته های غیرطبیعی MRI در بیماران مبتلا به سردرد میگرن مشاهده می شود.
لغات کلیدی:شیوع ؛ میگرن؛یافته های غیرطبیعی؛MRI.
مقدمه:
اگرچه سردرهای میگرنی شیوعی بالاتر از %10 در جامعه دارد، هنوز شناخت ما از پاتوژنز آن بدرستی شکل نگرفته است (1).پیشرفت های اخیر در تصویربرداری عصبی، درک ما از میگرن به عنوان یک بیماری عروقی را به یک بیماری عروقی عصبی تغییر داده است (2). اما ناشناخته های بسیاری در خصوص ژنراتور میگرن و ساختارهای مسوول در شروع آن وجود دارد. هنوز مشخص نیست چه تفاوت های عملکردی و ساختاری، سبب گوناگونی در تظاهرات بیماری و پاسخ به درمان در مبتلایان به میگرن می گردد.
منطبق با گایدلاین های بالینی موجود، در حال حاضر مطالعات تصویربرداری در بیماران مبتلا به میگرن، تنها جهت رد علل ثانویه آن انجام می گردد. از آنجا که MRI متدی انتخابی در نشان دادن اختلالات عملکردی و آناتومیک مغزی بشمار می رود، توجهات اخیر بر یافته های MRI در این بیماری معطوف شده است. طی این بررسی ها، برخی تغییرات ساختاری در بیماران مبتلا به میگرن مشاهده شده است؛ بطوریکه مطالعات محدودانجام گرفته، وجود برخی سیگنال های غیرطبیعیمغزی را نشان داده اند. تغییرات آناتومیک چه در ماده ی سفید و با درجات کمتر در ماده ی خاکستری مغز مبتلایان به میگرن گزارش شده است (4و3). اما افزایش شیوع این یافته های غیرطبیعی مغزی نسبت به جامعه سالم هنوز مورد شک و تردید است و نتایج ضد و نقیضی در این خصوص منتشر شده است که نیازمند انجام مطالعات کنترل شده جهت مقایسه یافته های مغزی در بیماران مبتلا به میگرن با افراد سالم است.
بنظر می رسد این ضایعات غیراختصاصی بوده و هنوز علل ایجاد کننده و اهمیت بالینی آنها مورد شک است (2). همچنین ارتباط بین یافته های غیرطبیعی مغزی در بیماران مبتلا به میگرن و علائم بالینی، شدت بیماری و پاسخ به درمان مورد بررسی قرار نگرفته است. برخی مطالعات موجود به افزایش خطر بیماری های عروق مغزیدرصورت مشاهده ی این ضایعات اشاره نموده اند (4).از سوی دیگر گاها ضایعات غیرطبیعی MRI مزی در بیماران میگرنی به اشتباه بعنوان ضایعات دبیلیزان (از جمله مولتیپل اسکلروزیس)یا واسکولیت تشخیص داده می شوند که چنین تشخیص های نادرستی می تواند هزینه های درمانی و عوارض اجتماعی و روحی زیادی برای افراد به دنبال داشته باشد. در نتیجه تعیین دقیق یافته های غیرطبیعی موجود در MRI مغزی این بیماران که می تواند از نظر پاتوژنز، بالینی و درمانی مهم باشد، حائز اهمیت فراوان است.با توجه به محدودیت منابع و متون موجود، مطالعه حاضر با هدف بررسی یافته های غیرطبیعی مغزی در MRI مغزی مبتلایان به میگرن و مقایسه آنها با افراد سالم انجام پذیرفته است. به عنوان هدف فرعی اثر برخی عوامل دموگرافیک و بالینی بر مشاهده این یافته ها در مبتلایان به میگرن مورد بررسی قرار گرفته است.
بیماران و روش ها:
طی یک مطالعه آینده نگر و با طراحی مورد- شاهدی در فاصله ی سال های 90-1389، گروهی از بیماران مبتلا به میگرن مراجعه کننده به کلینیک سردرد بیمارستان امام حسین (ع) که سن بین 45-15 سال داشته و کلیه تست های مرتبط با بیماری های واسکولیتی و دیابت در آنها منفی بود، به شیوه آسان انتخاب و وارد مطالعه شدند. همزمان از بین افراد سالم مراجعه کننده به سایر درمانگاه های بیمارستان امام حسین (ع) که سابقه ای از حملات میگرنی نداشته و از نظر سن و جنس با گروه مورد، همسان شده بودند به عنوان گروه کنترل وارد مطالعه شدند. جهت شرکت در مطالعه از کلیه افراد رضایت نامه ی کتبی اخذ گردیده و ضمن رعایت مفاد بیانیه هلسینکی، روند اجرایی پروژه به تایید کمیته اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی رسید.
کلیه افراد شرکت کننده در طرح، پرسشنامه ای حاوی اطلاعات دموگرافیک، بالینی و درمانی تکمیل نموده و سپس با استفاده از دستگاه … () تحت MRIمغزی با تهیه کلیشه های T1-weighted ، T2-weighted ،FLAIR ، Gradian Echo و Proton Densityبدون تزریق کنتراست قرار گرفتند. کلیشه های MRIمغزی تهیه شده توسط یک رادیولوژیست ناآگاه به گروه مورد مطالعه، از نظر وجود یافته های غیر طبیعی و همچنین محل یافته ی غیرطبیعی MRIمغزی شامل سوپراتنتوریال، اینفراتنتوریال و پری ونتریکولار مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج حاصل از ارزیابی کلیشه های MRIمغزی بین دو گروه مبتلا به میگرن و گروه شاهد سالم مقایسه شد. جهت بررسی عوامل موثر در احتمال مشاهده ضایعات غیرطبیعی در MRI مغزی مبتلایان به میگرن، فاکتورهای سن، جنس، سابقه خانوادگی میگرن، طول مدت ابتلا به میگرن، فرکانس حملات در ماه و وجود اورا بین دو گروه مبتلا به میگرن با یافته های غیرطبیعی MRI مغزی و میگرن با MRI مغزی طبیعی مقایسه شد.
کلیه مراحل آنالیز در این طرح با استفاده از نرم افزار Statistical Package for the Social Sciences (SPSS 16.0 Statistical Software, SPSS Inc., Chicago, IL, USA)مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در مورد اهداف توصيفي با استفاده از جداول و نمودارها و شاخص هاي مركزي و پراكندگي در هر مورد اطلاعات و نتايج ارائه شدند.در خصوص اهداف تحليلي و مقايسه ازآزمون X2 جهت مقايسه نسبت ها و آزمون های Independent sample T-test جهت مقایسه میانگین هااستفاده شد. خطاي نوع اول در كليه آزمونهاي آماري معادل 05/0 در نظر گرفته شد.
نتایج
طی مطالعه حاضر، 76 نفر بیمار مبتلا به میگرن و 76 نفر گروه شاهد سالم وارد مطالعه شدند. مقایسه میانگین سنی (8/31 درمقابل 7/29 سال، p=0.128 ) و پراکندگی جنسی (تعداد مردان مورد مطالعه 33 در مقابل 35 نفر، p=0.744) بین دو گروه مورد و شاهد تفاوت معنی دار آماری را نشان نمی داد.
مقایسه فراوانی یافته های غیر طبیعی در کلیشه های MRI به تفکیک گروه مبتلا به میگرن و شاهد سالم همانگونه که در نمودار بالا ملاحظه می گردد، با بررسی نتایج MRIمغزی، یافته های غیر طبیعی در کلیشه ی 22 نفر (%9/28) از بیماران مبتلا به میگرن و 2 نفر (%6/2) از افراد سالم مشاهده شد که تفاوت مشاهده شده بین دو گروه از نظر آماری معنی دار بود (p<0.001). یافته های غیر طبیعی MRI مغزی در گروه مبتلا به میگرن در 15 کلیشه (%2/68) سوپراتنتوریال، در 3 کلیشه (%6/13) اینفراتنتوریال و در 6 کلیشه (%3/27) پری ونتریکولار بود (در دو نفر از بیماران گروه مبتلا به میگرن ضایعات همزمان در سوپراتنتوریال و پری ونتریکولار مشاهده شد)؛ درحالیکه هر دو یافته غیرطبیعی در کلیشه MRI مغزی گروه شاهد سوپراتنتوریال بود .
|
محل ضایعه غیرطبیعی MRIمغزی |
||
سوپراتنتوریال |
پری ونتریکولار |
اینفراتنتوریال |
|
گروه مبتلا به میگرن |
(%2/68) 15 |
(%3/27) 6 |
(%6/13) 3 |
گروه شاهد |
(%100) 2 |
– |
– |
در جدول 2 برخی خصوصیات دموگرافیک و بالینی بیماران مبتلا به میگرن با و بدون یافته های غیرطبیعی MRI مغزی مورد مقایسه قرار گرفته است. میانگین ± انحراف معیار سن در مبتلایان به میگرن با یافته های MRI مثبت 7/6 ± 8/34 سال و در گروه مبتلا به میگرن با MRI نرمال 6/8 ± 6/30 سال بود که تفاوت معنی داری بین دو دسته از بیماران وجود نداشت (p=0.128). همچنین پراکندگی جنسی بین دو دسته بیماران مذکور نیز تفاوت معنی دار آماری نشان نمی داد (p=0.428)، بطوریکه 8 نفر (%4/36) از گروه مبتلا به میگرن با یافته های غیرطبیعی MRI مغزی و 25 نفر (%3/46) از گروه مبتلا به میگرن با MRI مغزی طبیعی مرد بودند. در 13 نفر (%59) از گروه مبتلا به میگرن با یافته غیر طبیعی MRI مغزی، سابقه خانوادگی میگرن وجود داشت؛ درحالیکه 32 نفر (%3/59) از بیماران در گروه مبتلا به میگرن با MRI مغزی طبیعی سابقه خانوادگی مثبت داشتند (p=0.989). هر چند مدت زمان ابتلا به میگرن در گروه مبتلا با یافته های غیرطبیعی MRI مغزی 5/8 و در گروه مبتلا با MRI طبیعی 1/5 سال بود، تفاوت مشاهده شده از نظر آماری معنی دار نبود (p=0.080). همچنین فرکانس حملات میگرن در ماه در دو گروه مذکور تفاوت معنی داری نداشت (p=0.552)، بطوریکه بیماران مبتلا به میگرن با یافته های مثبت MRI مغزی بطور متوسط 4/9 حمله در ماه و بیماران با MRI مغزی طبیعی بطور متوسط 7/10 حمله در ماه تجربه می کردند.
از 76 بیمار مبتلا به میگرن مورد مطالعه، اورا در 24 نفر (%5/31) از بیماران وجود داشت. یافته های غیرطبیعی MRI مغزی در 9 نفر (%5/37) از بیماران در گروه میگرن با اورا و 13 نفر (%25) از گروه میگرن بدون اورا مشاهده شد که تفاوت بین دو گروه از نظر آماری معنی دار نبود (p=0.264).
بحث
در مطالعه ی حاضر با هدف بررسی یافته های MRI مغزی در بیماران مبتلا به میگرن، در نهایت شیوع بالاتر یافته های غیرطبیعی در کلیشه های MRIمغزی بیماران مبتلا به میگرن در مقایسه با گروه شاهد سالم همسان شده از نظر سن و جنس مشاهده شد. هر چند یافته های مذکور غیراختصاصی بوده و به نظر می رسد نمی تواند به عنوان یک مشخصه ی تصویربرداری مورد استفاده قرار گیرد، اما می تواند نقش بسزایی در روند ارتقای دانش ما از پاتوژنز میگرن داشته باشد. بررسی منابع موجود، حاکی از بحث و جدل بر تفاوت شیوع یافته های غیرطبیعی MRIمغزی در این دسته از بیماران با افراد نرمال جامعه است. هر چند در مطالعاتی همچون مطالعه ی Kruit و همکارانش در سال 2004 (5) و مطالعه ی Igarashi و همکارانش (6) افزایش قابل توجه ضایعات ماده ی سفید مغزی در بیماران مبتلا به میگرن مشاهده شد؛ Swartz و همکارانش (7) طی یک متاآنالیز نشان دادند در اغلب بیماران مبتلا به میگرن، این ضایعات وجود نداشته و ارتباط بین یافته های مشاهده شده با میگرن هنوز مشخص نشده است.
یکی از نکات مهم مورد بحث در خصوص توجه به نتایج مشاهده شده در این مطالعات، تفاوت های موجود در طراحی، انتخاب بیمار و نحوه ی ارزیابی آنهاست. برای مثال به نظر می رسد، اکثر مطالعات موجود با تورش مهمی در انتخاب بیماران با شدت بالاتر میگرن روبرو باشند که ناشی از مراجعه بیشتر این بیماران جهت دریافت مراقبت های بالینی و اندیکاسیون جهت انجام MRIمغزی است که می تواند تاثیر قابل توجهی بر نتایج مشاهده شده در مقایسه با جمعیت نرمال ایجاد کند. ازسوی دیگر، انجام مطالعه حین حمله یا در فواصل حملات سردرد نیز حین ارزیابی نتایج حاصله از مطالعات باید مدنظر قرار گیرد (2).
در مطالعه ی حاضر بیش از %68 از کلیشه های غیرطبیعی دارای ضایعه سوپراتنتوریال بودند. در اغلب مطالعات تقسیم بندی مورد استفاده بصورت دیگری انجام پذیرفته و ضایعات غیرطبیعی در گروه بندی ضایعات ماده ی سفید عمقی و ماده ی سفید پری ونتریکولار مورد ارزیابی قرار گرفته است که در نهایت در تمامی آنها شیوع بالاتر ضایعات ماده ی سفید عمقی گزارش شده است (8و5). اهمیت این نکته با مشاهده ی ارتباط قوی تر ضایعات ماده ی سفید عمقی با ریسک بالاتر ایسکمی مغزی، نسبت به ضایعات ماده ی سفید پری ونتریکولار است که شاید بدلیل پوشش اپاندیمال آسیب دیده و دمیلینیزاسیون باشد (2).
|
بیماران مبتلا به میگرن |
p Value |
|
MRI غیرطبیعی (22 = n) |
MRI طبیعی (54 = n) |
||
سن (سال)« |
7/6 ± 8/34 |
6/8 ± 6/30 |
0.128 |
جنس |
|
|
|
مرد |
(%4/36) 8 |
(%3/46) 25 |
0.428 |
زن |
(%6/63) 14 |
(%7/53) 29 |
|
سابقه خانوادگی میگرن |
(%59)13 |
(%3/59)32 |
0.989 |
طول مدت ابتلا به میگرن (سال)® |
5/8 |
1/5 |
0.080 |
فرکانس حملات (ماه)® |
4/9 |
7/10 |
0.552 |
اورای میگرن |
|
|
|
دارد |
(%5/62) 15 |
(%5/37) 9 |
0.264 |
ندارد |
(%75) 39 |
(%25) 13 |
وجود پاتولوژی های زمینه ای برای اورا سالها مورد شک و ظن بود؛ در نتیجه فرضیه احتمال مشاهده شیوع بالاتر یافته های غیرطبیعی MRIمغزی در این دسته از بیماران پیشنهاد شده است. طی مطالعه Pavese و همکارانش (8) از 25 بیماران مبتلا به میگرن با درگیری ماده ی سفید عمقی مغز، 15 نفر مبتلا به اورا بودند. اما طی مطالعه ما تفاوت معنی داری در شیوع یافته های غیرطبیعی مغزی بین دو گروه مبتلا به میگرن با و بدون اورا مشاهده نشد (به ترتیب %5/37 در مقابل %25) که در خلاف جهت نظریه مذکور است.
هر چند اختلاف قابل توجهی در میانگین طول مدت ابتلا به بیماری در بیماران با و بدون یافته های غیرطبیعی MRIمغزی مشاهده شد (به ترتیب 5/8 در مقابل 1/5 سال)؛ این تفاوت به حد معنی داری آماری نرسید. مشابها در سال 2005 Kruit و همکارانش (9) نشان دادند بیماران مبتلا به میگرن با و بدون ضایعات اینفراتنتوریال تفاوتی در سن شروع بیماری نداشتند.همچنین منطبق با نتایج گزارش شده توسطKruit (9) که نقش فرکانس حملات میگرن در شیوع ضایعات اینفراتنتوریال را بی اهمیت نشان دادند؛ در مطالعه حاضر نیز این تفاوت مشاهده نشد. البته در مطالعه سال 2004 این محققین (5) ریسک ضایعات شبه انفارکت مخچه ای ساب کلینیکال با فرکانس میگرن در ارتباط بود.
در نهایت طی این مطالعه شیوع بالاتر یافته های غیرطبیعی MRIمغزی در بیماران مبتلا به میگرن نسبت به گروه کنترل سالم مشاهده شد و این شیوع مستقل از وجود یا عدم وجود اورا، فرکانس حملات و طول مدت بیماری است. از آنجا که وجود یافته های غیرطبیعی مغز با احتمال بیشتر ضایعات ایسکمی مغزی همراه است، کشف افراد مبتلا به میگرن که در معرض خطر بالاتر وجود ضایعات ماده ی سفید مغزی هستند، توصیه می شود که در نتیجه آن امکان بهبود گایدلاین های مراقبتی و درمانی فراهم خواهد شد.
فهرست منابع:
Lipton RB, Stewart WF, Diamond S, Diamond ML, Reed M. Prevalence and burden of migraine in the United States: data from the American Migraine Study II. Headache. 2001; 41: 646-57.
Cutrer FM, Black DF. Imaging findings of migraine. Headache. 2006; 46: 1095-1107.
Cooney BS, Grossman R, Faber RE, Goin JE, Galetta SL. Frequency of magnetic resonance imaging abnormalities in patients with migraine. Headache. 1996; 36:616-21.
Kuller LH, Longstreth WT, Arnold AM, Berinck C, Bryyan N, Beau champ NJ. White matter hyperintensity on cranial MRI: A prediCtor of stroke. Stroke. 2004; 35:1821-25.
Kruit MC, van Buchem MA, Hofman PA, Bakkers JT, Terwindt GM, Ferrari MD, et al. Migraine as a risk factor for subclinical brain lesions. JAMA. 2004; 291:427-434.
Igarashi H, Sakai F, Kan S , okada J, Ta2 aki Y. Magnetic Resonance Imaging of the brain in patients with migraine. Cephalalgia. 1991; 11: 69-74.
Swartz RH, Kern RZ. Migraine is associated with Magnetic resonance imaging white matter abnormalities. Arch Neurol. 2004; 61:1366-8.
Pavese N, Canapicchi R, Nuti A, Bibbiani F, Lucetti C, Collavoli P, et al. White matter MRI hyperintensities in a hundred and twenty nine consecutive migraine patients. Cephalalgia. 1994; 14:342-45.
Kruit MC, Launer LJ, Ferrari MD, Van Buchem MA. Infarcts in the posterior circulation territory in migraine: The population – based MRI CAMERA study. Brain. 2005; 128:2068-77.
بدون دیدگاه